Orion

Jacek Napieralski

Staropolska nazwa gwiazdozbioru Oriona, jednej z najpiękniejszych konstelacji naszego nieba, to Kosiarze. W porze żniw można ją zobaczyć tuż przed wschodem Słońca. Zawsze wiernie towarzyszyła rolnikom wychodzącym przed świtem do pracy w pole (stąd nazwa Kosiarze). Mieli oni wówczas okazję podziwiać gwiazdozbiór, w którym znajdziemy najwięcej astronomicznych ciekawostek. Każdą szkolną lekcję astronomii najłatwiej przeprowadzić, mając nad głowami tę znaną konstelację. W marcu Orion ozdabia niebo wieczorne i zachodzi około północy. Jest tak charakterystyczny, że nie szuka się go na podstawie innych gwiazdozbiorów, ale to właśnie przy pomocy Oriona odszukuje się inne konstelacje.

W mitologii greckiej Orion był słynnym myśliwym. Posłano do walki przeciwko niemu skorpiona, ponieważ często przechwalał się, że pokona każdą bestię. Na naszym nieboskłonie – zapewne ze względu na ciszę nocną – rozdzielono obu walczących wrogów i umieszczono w oddalonych od siebie miejscach. Sami zaobserwujmy: gdy pokonany Orion zniża się już na zachodzie, konstelacja Skorpiona dopiero wzejdzie nad wschodnim horyzontem.

Gwiazdozbiór Oriona był powszechnie znany przez starożytnych. Pięć słynnych egipskich piramid w Gizie ustawionych jest zgodnie z pozycją Oriona. Przepływający obok Nil jest jakby odbiciem Drogi Mlecznej, która w rzeczywistości znajduje się tuż nad gwiazdozbiorem, zaś południowy szyb obserwacyjny Wielkiej Piramidy wycelowany jest w gwiazdy pasa Oriona.

Sylwetkę myśliwego wyznaczają cztery jasne zewnętrzne gwiazdy: Betelgeuse, Bellatrix, Saiph i Rigel. Wewnątrz wyraźnie widać pas Oriona: Alnitak, Alnilam i Mintaka. U dołu zwisa jego miecz, w którym gołym okiem dostrzeżemy Wielką Mgławicę w Orionie (M42). Ta niepozorna mglista plamka w rzeczywistości jest wielkim obłokiem świecącego gazu wodorowego. W samym sercu mgławicy znajdują się cztery białe gwiazdy tworzące tzw. Trapez. Ponieważ są bardzo gorące, intensywnie ogrzewają otaczający gaz i pobudzają mgławicę do świecenia. Przez teleskop możemy zachwycić się jej pięknym różowo-czerwonym kolorem. Trapez to jedno z najbardziej fascynujących miejsc naszego nieba, ponieważ tutaj tworzą się nowe gwiazdy.

Podczas gdy jedne gwiazdy się rodzą, inne umierają. I tak właśnie dobiega końca żywot Betelgeuse. Jest to czerwony olbrzym o promieniu aż 400 razy większym od słonecznego. Betelgeuse jest tak duża, że wewnątrz niej zmieściłoby się ponad milion naszych Słońc!